ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΣΤΟ «ΟΝΕΙΡΟ» ΤΟΥ ΠΑΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗ

1.      αποδίδει την πραγματικότητα, όπως τη βιώνει και την αισθάνεται το «εγώ» που αφηγείται και το «εγώ» που βιώνει. Αυτό εντοπίζεται σε όλη την έκταση του διηγήματος, αφού και ως προλύτης δικηγόρος και ως νεαρός βοσκός δίνει τη δική του οπτική.

2.      παρουσιάζει τη ζωή των ανθρώπων με πιστότητα, ωστόσο το σχόλιό του παρεμβάλλεται και γίνεται αντιληπτό από τον αναγνώστη (το κοινωνικό πλαίσιο που δίνεται στην αρχή της 2^ης ενότητας)

3.      οι εικόνες που δίνει για τη φύση∙  δεν πρόκειται εδώ για τις λυρικές περιγραφές, αλλά η τοποθέτηση στο χώρο, στο νησί του, ένα υπαρκτό μέρος, με την παράθεση των τοπωνυμίων, δίνει πιστότητα στην αφήγηση  και τη δύναμη πραγματικής μαρτυρίας και όχι φανταστικού επεισοδίου (1^η Αθήνα και 2^η ενότητα Σκιάθος, αλλά και όπου υπάρχει αναφορά σε πραγματικά μέρη)

4.      οι άνθρωποι της υπαίθρου ζούσαν την περίοδο αυτή με τον τρόπο ακριβώς που περιγράφεται στη 2^η ενότητα, αλλά και στο επεισόδιο με τη βάρκα, αφού είναι η νησιωτική κοινωνία, όπου η πλειονότητα είναι ψαράδες.

5.      η ίδια η περίοδος, στην οποία αναφέρεται ο Παπαδιαμάντης είναι η περίοδος που ο ίδιος ζει. Ο χώρος όλων των διηγημάτων, όπως έχουμε πει, είναι η Σκιάθος και η Αθήνα, και ο χρόνος είναι η εποχή του συγγραφέα, το β΄ μισό του 19^ου αιώνα. Άρα έχει το έργο του και την πιστότητα της πραγματικής μαρτυρίας, αφού ό,τι γράφει, το έχει ζήσει, το ξέρει, το έχει ακούσει ή, γνωρίζοντας τους ανθρώπους, τα ήθη, τον τρόπο που σκέφτονται και κινούνται, το παρουσιάζει ως αληθοφανές.

ΗΘΟΓΡΑΦΙΑ

1. οι ήρωες του Παπαδιαμάντη είναι οι απλοί άνθρωποι της νησιωτικής υπαίθρου. Ξέρουμε ότι ο τόπος είναι η Σκιάθος. Μας δίνει όλο το πλέγμα των ανθρωπίνων σχέσεων. Οι απλοί άνθρωποι ζουν, δρουν και αλληλεπιδρούν μέσα σε αυτή τη φτωχή κοινωνία, στα κατώτερα λαϊκά στρώματα (2^η ενότητα) (το στοιχείο αυτό είναι διπλό, αφού  μιλάμε και για τόπο και για κοινωνικό στρώμα). Πρόκειται ουσιαστικά για καταγραφή των ηθών, των επαγγελματικών δραστηριοτήτων στη νησιωτική ύπαιθρο – μέσα από τη θαμιστική αφήγηση της 2^ης ενότητας μαθαίνουμε πώς ζουν και κινούνται τα πρόσωπα.
2. μας δίνει όμως και κομμάτι από τη ζωή του στην Αθήνα στην 1^η και στην τελευταία ενότητα, όπου καταγράφεται η επαγγελματική του κατάσταση και η σχέση εξάρτησης και υποταγής με το αφεντικό του
3. η γλώσσα του διηγήματος δεν είναι αυτή που ένας ηθογράφος θα επέλεγε γενικά. Εδώ όμως πρόκειται για τον Παπαδιαμάντη, ο οποίος χρησιμοποιεί τη δική του ιδιότυπη γλώσσα. Δεν λείπουν όμως οι ιδιωματισμοί, η λαϊκή γλώσσα που ομιλείται τη συγκεκριμένη περίοδο στη Σκιάθο από τα διαλογικά μέρη και από τα σημεία που αναφέρεται σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της ζωής εκεί (πετμέζι, τοπωνύμια, στο διάλογο «σουραύλι», κτλ.)
4. και το πιο βασικό στοιχείο, το έργο παρουσιάζεται αν είναι η προσωπική εμπειρία και βίωμα του αφηγητή

ΝΑΤΟΥΡΑΛΙΣΜΟΣ

1. οι ήρωες του Παπαδιαμάντη είναι οι απλοί άνθρωποι των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Ο ίδιος ο αφηγητής εδώ είναι ένας αγράμματος φτωχός βοσκός που ζει με τα λιγοστά χρήματα του μισθού του από το μοναστήρι στο οποίο φιλοξενείται
2. παρουσιάζεται η αντίθεση φτωχών – πλουσίου κυρ- Μόσχου, και μέσα από αυτή την αντίθεση φαίνεται και η κοινωνική αδικία και καταγγέλλεται.
3. η κοινωνική αδικία καταγγέλλεται και με την αναφορά στις αυθαιρεσίες των αγροφυλάκων, οι οποίοι νέμονται τους καρπούς των κτημάτων, των οποίων  την προστασία έχουν αναλάβει.
4. η κατάδειξη της ανισότητας στη σχέση  εργοδότη εργαζομένου με τον αφηγητή προλύτη  δικηγόρο και το πλούσιο διακεκριμένο αυθεντικό είναι ένα ακόμη τέτοιο στοιχείο. Ο αφηγητής λόγω της φτώχειας του δεν μπορεί να ολοκληρώσει τις σπουδές του και να ανέλθει κοινωνικά. Είναι θύμα εξωτερικών δυνάμεων, αφού δεν μπορεί να αλλάξει τη δεδομένη κατάσταση και να ξεφύγει από τη φτώχεια του, με αποτέλεσμα να είναι απόλυτα εξαρτημένος από το αφεντικό του και να αισθάνεται δεμένος με το σχοινί της 1^ης και της τελευταίας ενότητας.
5. οι εσωτερικές του παρορμήσεις τον κάνουν να υποκύψει στον πειρασμό της θέασης της γυμνής κοπέλας. Είναι αυτή η επιθυμία του, ο διακαής του πόθος να τη δει και στη συνέχεια ο κίνδυνος είναι εξωτερική δύναμη που παρεμβαίνει, που θα τον κάνουν να χάσει για πάντα τον παράδεισο, τον επουράνιο αλλά και το γήινο, αφού ποτέ δε θα γνωρίσει την ευτυχία και την ψυχική γαλήνη.
6. στην 1^η και στην 8^η ενότητα δίνει με απόλυτη πειστικότητα και απαισιοδοξία την άσχημη πλευρά της ζωής, αυτή που ζει ο αφηγητής χωρίς να έχει τη δυνατότητα διαφυγής∙ αυτή που δεν μπορεί να αλλάξει, από την οποία δεν μπορεί να ξεφύγει.